กำเนิด เกิด เมืองแพร่

เมื่อวันอาทิตย์ที่ 25 มกราคม 2558 บ้านเรา(จังหวัดแพร่)ได้จัดเสวนาเชิงวิชาการเมืองแพร่ศึกษาในเรื่อง “อัตลักษณ์ ตัวตน คนเมืองแพร่” ที่จัดโดยโครงการจัดตั้งมหาวิทยาลัยแพร่ โดยมีนักวิชาการ,นักคิด-นักเขียน,ศิลปิน,เครือข่ายลูกหลานเมืองแพร่และผู้ทรงคุณวุฒิในสาขาที่เกี่ยวข้องเข้าร่วมแสดงความคิดเห็นและให้ความรู้ประชุมเสวนาในครั้งนี้ด้วย ทำให้มีความภูมิใจในถิ่นกำเนิดที่เป็นคนแพร่และเข้าใจในเรื่องราวต่างๆของเมืองแพร่มากขึ้น ซึ่งมีมากมายหลายเรื่องให้เข้าใจถึงตัวตนของเมืองแพร่ 
กำเนิดเมืองแพร่ เริ่มต้นแต่สมัยใดนั้นยังไม่มีบันทึกทางประวัติศาสตร์ที่สามารถยืนยันได้ พื้นที่จังหวัดแพร่นั้นเป็นแอ่งแพร่เป็นแอ่งขนาดกลางมีแม่น้ำยมเป็นแม่น้ำสายหลักไหลผ่านแอ่ง โดยปรากฎว่ามีมนุษย์ก่อนประวัติศาสตร์เข้ามาตั้งถิ่นฐานบริเวณด้านทิศตะวันออกของเมืองแพร่ ที่บ้านนาตอง(ตำบลช่อแฮ อำเภอเมือง จังหวัดแพร่) จากการขุดพบโครงกระดูกมนุษย์โบราณก่อนประวัติศาสตร์พร้อมเครื่องมือหิน อายุประมาณ 4,000 ปี จากหลักฐานการค้นพบทำให้สันนิษฐานว่ามีการอยู่อาศัยกันเป็นกลุ่ม ต่อมาพัฒนาเป็นชุมชนหมู่บ้านและขยายตัวเป็นเมืองที่มีระบบการปกครองที่ซับซ้อนมากขึ้นตามลำดับ ซึ่งกลุ่มชนคนดั่งเดิมในบริเวณนี้ก็คือกลุ่มชนชาติตระกูลมอญ-เขมร ที่คนท้องถิ่นเรียกว่า “ลัวะ” ยังปรากฏในตำนานของพระธาตุช่อแฮ ขุนลัวะอ้ายก๊อม ผู้นำลัวะคนสำคัญของเมืองแพร่ที่มีโอกาสได้เข้ากราบพระพุทธเจ้าและได้รับประทานพระเกศาเป็นที่ระลึก ภายหลังได้นำพระเกศาไปไว้ในถ้ำที่อยู่ใกล้ ณ บริเวณแห่งนี้ จนถูกยกขึ้นเป็นผีอารักษ์ผู้ดูแลวัดพระธาตุช่อแฮ ทำให้สันนิษฐานได้ว่า เมืองแพร่เป็นเมืองรุ่นแรกบริเวณลุ่มแม่น้ำยมและสร้างขึ้นอย่างช้าประมาณพุทธศตวรรษที่ 17 เกิดความเชื่อเรื่องผีเป็นหลักเหมือนกับเมืองน่าน 
เนื่องจากเมืองพลนครหรือเมืองแพร่เป็นเมืองหน้าด่านกั้นระหว่างอาณาจักรสุโขทัย,อยุธยาและล้านนา จึงทำให้เมืองพลนครมีบทบาทอย่างต่อเนื่องในหน้าประวัติศาสตร์ที่ปรากฎบนบันทึกของอาณาจักรต่างๆ เช่น ในสมัยพระเจ้าติโลกราช กษัตริย์ล้านนาองค์ที่ 9 ราชวงศ์มังราย อาณาจักรล้านนามีความเข้มแข็งต้องการแพร่ขยายอาณาจักร จึงทรงให้พระราชมารดายกทัพมาตีแคว้นพล ซึ่งเป็นเมืองหน้าด่านระหว่างอาณาจักรสุโขทัยที่ถูกผนวกอาณาจักรอยุธยา ทำให้แคว้นพลถูกผนวกรวมเข้ากับอาณาจักรล้านนา จากการโจมตีของเมืองเชียงใหม่ที่มีเทคโนโลยีที่เหนือกว่า คือ “ปืนใหญ่” ชื่อ “ปู่เจ้า” ซึ่งในขณะนั้นเมืองแพร่มีกำแพงเมืองก่อด้วยดินใช้วิธีรับข้าศึกด้วยการปิดเมือง จึงไม่สามารถป้องกันเมืองจากแสนยานุภาพปืนใหญ่ไว้ได้ สุดท้ายจึงยอมสวามิภักดิ์และเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรล้านนาและรับเอาอิทธิพลล้านนาต่างๆเข้าสู่เมืองแพร่ ตั้งแต่นั้นมา
เมืองแพร่นั้นผ่านยุคสมัยต่างๆมาอย่างยาวนาน เช่น ยุคเมืองหน้าด่านล้านนา, ยุคประเทศราชของพม่า ,ยุคประเทศราชสยามและผนวกเป็นส่วนหนึ่งของประเทศสยาม เปลี่ยนแปลงเป็นประเทศไทยจนเป็นจังหวัดแพร่เป็น “คนไทย”จนถึงปัจจุบัน…….
สำหรับบทความนี้ต้องขอขอบคุณเอกสาร “อัตลักษณ์ ตัวตน คนเมืองแพร่”จากโครงการจัดตั้งมหาวิทยาลัยแพร่ ที่ทำให้รู้จักเมืองแพร่มากยิ่งขึ้น

เรียบเรียงโดย คมสัน หน่อคำ 083-7373307